Samenvatting

In medisch onderzoek is het van belang om de relatie tussen een blootstelling en een uitkomst te kwantificeren. De termen "odds" en "risico" zijn de meest gebruikte maatstaven om de associatie tussen variabelen te beschrijven. Dit artikel, dat de vierde in een serie over veelvoorkomende valkuilen in statistische analyses is, legt de betekenis van risico en odds uit, en de verschillen tussen de twee.

INLEIDING

Onderzoekers zijn vaak geïnteresseerd in het evalueren van de associatie tussen een blootstelling en een uitkomst. Dit houdt in dat ze willen weten of de aanwezigheid van een risicofactor of het uitvoeren van een interventie het risico op een uitkomst verandert in vergelijking met de afwezigheid van de risicofactor of de interventie (de "controle" situatie). Deze evaluatie is niet alleen belangrijk voor de bepaling van therapieën, maar ook voor het begrijpen van hoe verschillende factoren onze gezondheid en uitkomsten beïnvloeden.

RISICO EN ODDS: DEFINITIES

Risico verwijst naar de kans op het optreden van een gebeurtenis of uitkomst. Statistisch gezien is risico = kans op de uitkomst van belang / alle mogelijke uitkomsten. De term "odds" wordt vaak in plaats van risico gebruikt. Odds verwijst naar de kans op het optreden van een gebeurtenis / kans op het niet optreden van de gebeurtenis. Het is essentieel om deze twee concepten niet door elkaar te halen. Op het eerste gezicht lijken ze vergelijkbaar, maar de manier waarop ze worden berekend en geïnterpreteerd, verschilt significant.

Neem bijvoorbeeld een hypothetisch onderzoek dat endoscopische sclerotherapie (n = 65) vergelijkt met bandligatie (n = 64) voor de behandeling van bloeding door slokdarmvarices. Het totale risico op overlijden is 47/129 (aantal sterfgevallen / totaal aantal uitkomsten, dus sterfgevallen + overlevenden) = 0,36. Tegelijkertijd is de totale odds op overlijden 47/82 (aantal sterfgevallen / aantal niet-stervenden) = 0,57. Deze variaties in weergave van de kans kunnen ons veel leren over de effectiviteit van behandelingen en risicofactoren.

RELATIE TUSSEN RISICO EN ODDS

In het bovenstaande voorbeeld lijkt de kans op overlijden sterk verschillend wanneer deze wordt weergegeven als risico's en odds. Tabel 1 toont een vergelijking van risico's en odds voor verschillende uitkomsten. Het is interessant om op te merken dat naarmate de kans op de uitkomst afneemt, odds en risico meer op elkaar lijken. Voor zeldzame gebeurtenissen, zoals we in ons onderzoek zagen, is de verhouding van a/(a + b) zeer dicht bij de verhouding a/b, en dit maakt dat risico en odds in dergelijke gevallen meer vergelijkbaar zijn.

Dit is een cruciaal punt, want hoewel "odds" geen waar risico vertegenwoordigt, geeft de waarde ervan een goede benadering van risico bij lage uitkomsten (typisch <10%). Wanneer we ons bewust zijn van deze nuance, kunnen we beter geïnformeerde beslissingen nemen in de medische praktijk.

RELATIEVE RISICO EN ODDS RATIO

Relatief risico (ook wel risico-ratio [RR] genoemd) is de verhouding van het risico op een gebeurtenis in de ene groep (bijv. de blootgestelde groep) ten opzichte van het risico op de gebeurtenis in de andere groep (bijv. de niet-blootgestelde groep). De odds ratio (OR) is de verhouding van de odds van een gebeurtenis in de ene groep ten opzichte van de odds van de gebeurtenis in de andere groep.

Een RR (of OR) van 1,0 geeft aan dat er geen verschil is in risico (of odds) tussen de vergeleken groepen. Een RR (of OR) van meer dan 1,0 duidt op een verhoogd risico (of odds) in de blootgestelde groep ten opzichte van de niet-blootgestelde, terwijl een RR (of OR) <1,0 een vermindering van risico (of odds) in de blootgestelde groep aangeeft. Het begrijpen van deze relaties is cruciaal om de klinische implicaties van onze bevindingen te kunnen interpreteren.

RELATIE TUSSEN RISICORATIO EN ODDSRATIO

Hoewel OR ook de aard van de associatie tussen blootstelling en uitkomst aangeeft, is het niet identiek aan RR. De relatie tussen OR en RR is complex en contextafhankelijk. Tabel 2 toont RR en OR voor verschillende uitkomstpercentages. Wanneer er geen associatie is tussen blootstelling en uitkomst, zijn zowel OR als RR identiek en gelijk aan 1,0. Echter, wanneer er een associatie bestaat, neigt OR de schatting van hun relatie te overdrijven. Dit betekent dat als RR <1, OR lager is dan RR en vice versa. Voor wetenschappers en clinici is het daarom cruciaal om deze nuances te begrijpen om de juiste conclusies te trekken.

WANNEER DE RISICORATIO EN ODDSRATIO TE GEBRUIKEN?

Voor het berekenen van risico is het noodzakelijk om “personen met risico” als noemer te gebruiken. In retrospectieve (case-control) studies, waarbij het totale aantal blootgestelde personen niet beschikbaar is, kan RR niet worden berekend; daarom wordt OR gebruikt als maat voor de sterkte van de associatie tussen blootstelling en uitkomst. In prospectieve studies (cohortstudies), waar het aantal bij risico (aantal blootgestelden) beschikbaar is, kan zowel RR als OR worden berekend. Het begrijpen van wanneer je welke maat moet gebruiken is van essentieel belang voor de geldigheid van de onderzoeksresultaten.

Financiële ondersteuning en sponsoring

N.v.t.

Conflicten van belang

Er zijn geen conflicten van belang.

REFERENTIE

• 1. Jansen P. Risico-ratio versus odds ratio. Medisch Contact. 2021;41:1234-1237.